Analiza porealizacyjna:

Są to studia i badania mające na celu porównanie charakteru i/lub wielkości prognozowanych oddziaływań zidentyfikowanych i opisanych w raporcie OOS z oddziaływaniami, które pojawiły się w rzeczywistości, po realizacji konkretnego przedsięwzięcia (EIA audit, auditing of impacts, audit of impacts).

 

Wyniki tych badań mogą być pomocne przy:

• określaniu stopnia poprawności metod prognostycznych,
• trafności wyboru środków minimalizujących negatywne oddziaływania,
• weryfikacji stosowanych metod oceny,
• podejmowaniu wcześniej kroków przeciwdziałających nieprzewidzialnych zagrożeń środowiska.

 

Analiza porealizacyjna zapobiega powielaniu ewentualnych błędów oraz pozwala na lepsze rozpoznanie interakcji zachodzących w środowisku przyrodniczym. W rezultacie przyczynia się do podnoszenia jakości procesu OOS. Kluczową rolę odgrywa tu monitoring implementacyjny i monitoring oddziaływań.

 

Monitoring w OOS

Są to pomiary i ewidencjonowanie cech i parametrów o charakterze przyrodniczym, społecznym i ekonomicznym związanych z oddziaływaniami określonej inwestycji.

W 1997 roku Malone określił, że chodzi tu o kontrolę oddziaływań kumulatywnych, kontrolę efektywności zastosowanych środków łagodzących, sprawdzaniu, czy zasady zrównoważonego rozwoju są zintegrowane z procesem OOS.

W 1995 roku Wood wydzielił dwa rodzaje monitoringu:

• implementacyjny – jego zadanie polega na kontroli realizacji inwestycji i porównaniu oraz konstrukcyjnych z ustaleniami zawartymi w wydanych pozwoleniach (decyzjach) i zatwierdzonej dokumentacji projektowej
• oddziaływań – pomiar wielkości i intensywności oddziaływań, związanych z realizacją i funkcjonowaniem inwestycji.

 

Ocena oddziaływania na środowisko (OOS)

Jest to wieloetapowy proces, zintegrowany z cyklem inwestycyjnym, polegający na:

• określeniu potencjalnych, znaczących konsekwencji planowanych przedsięwzięć dla środowiska przyrodniczego i kulturowego, zdrowia ludzkiego,
• określeniu walorów społeczno – ekonomicznych.

 

Efektywnym wykorzystaniu zgromadzonych w jego trakcie informacji podczas podejmowania decyzji.

Przygotowanie raportu oddziaływania na środowisko (ROS) stanowi jeden z elementów procesu OOS.

Według Smitha OOS to proces planowania środowiskowego stanowiący podstawę zarządzania i gospodarowania zasobami przyrodniczymi w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.

W nomenklaturze angielskojęzycznej najczęściej znany jest pod nazwami:

• EIA – Environmental Impacts Assessment
• EIA – Environmental Impact Analysis
• EA – Environmental Assessment
• EIS – Environmental Impact Statment.

 

Kwalifikacja

Jest to etap, na którym zapada decyzja o potrzebie poddania procesowi OOS określonego przedsięwzięcia – screening.

Selekcja przedsięwzięć, dla których konieczne jest przeprowadzenie OOS odbywa się najczęściej przy odrębnym lub połączonym wykorzystaniu następujących metod:

• listy kontrolne – pozytywne lub/i negatywne,
• macierze,
• analiza progowa (threshold method)
• kryterium wrażliwości ekologicznej terenu na przekształcenia (sensitive area criteria),
• wstępna analiza środowiskowa (Initial Environmetal Evaluation).

 

 

 

Procedury OOS

Są to unormowane przepisami prawnymi wymagania co do przebiegu procesu OOS (EIA procedures).

Nie wszystkie etapy procesu OOS są zazwyczaj sankcjonowane pod względem prawnym. Najczęściej czyni się to w stosunku do:

• kwalifikacji (selekcji) przedsięwzięć do OOS,
• ustalania zakresu OOS,
• opracowania raportu OOS,
• opiniowania raportu OOS,
• monitoringu i analizy porealizacyjnej.

 

EA – Environmental Assessment (USA)

Jest to zwięzły dokument (raport) o charakterze publicznym opracowany przez odpowiednią agencję rządu federalnego na etapie kwalifikacji przedsięwzięć do OOS. Powinien on zawierać określone wyniki analiz (badań), na podstawie których można by było podjąć decyzję w sprawie:

• potrzeby przygotowania szczegółowego raportu oddziaływania na środowisko (EIS);
• potrzeby przygotowania dokumentu publicznego zawierającego uzasadnienie o braku znaczących skutków środowiskowych (Finding of no Significant impast – FONSI);
• jeśli okaże się, że istnieją przesłanki, aby wybrać wariant pierwszy, to przygotowuje się dokument pod nazwą Notice of Intent – NOI (zawiadomienie o przystąpieniu do przygotowania EIS, stwierdzający, że EIS został sporządzony ?);
• zawiera opisy : planowanego zamierzenia, możliwych rozwiązań wariantowych, propozycji co do miejsca i czasu odbycia się tzw. Stoping meeting (etap ustalenia zakresu EIS) oraz dane osoby odpowiedzialnej za udzielenie wszelkich informacji dotyczących przedsięwzięcia i EIS;

Ustalenie zakresu OOS

Jest to bardzo wczesny etap procesu OOS, mający na celu identyfikację najistotniejszych problemów i zagadnień, które będą szczegółowo analizowane na kolejnych etapach oceny (scoping, scoping meeting). Istotną rolę odgrywa tu szeroki udział społeczeństwa.

Na tym etapie następuje dobór zespołu badawczego, określenie planu pracy, wskazanie metod OOS, wstępne opracowanie układu treści ROS, określenie przeznaczenia dostępnych środków finansowych.

 

Oddziaływanie na środowisko

– jest to różnica (zmiana) między

• spodziewaną wartością danego parametru środowiskowego w określonym czasie i przestrzeni, oszacowaną (obliczoną) przy założeniu, że nie dojdzie do realizacji planowanego przedsięwzięcia,
• spodziewaną wartością tego samego parametru środowiskowego oszacowaną (obliczoną) dla identycznych warunków przestrzenno – czasowych przy założeniu, że planowane przedsięwzięcie będzie realizowane (environmental impact, effect, consequence).

 

Oddziaływanie może być opisane w kategoriach ilościowych (np. hałas, zasoby wód podziemnych) lub jakościowych (np. walory estetyczne krajobrazu).

 

Najczęściej rozróżnia się następujące kategorie oddziaływań:

• bezpośrednie i pośrednie – II-go, III-go i wyższych rzędów,
• odwracalne i nieodwracalne,
• lokalne, regionalne i globalne,
• trwałe, okresowe,
• negatywne, pozytywne,

 

W celu określenia danego oddziaływania w kategoriach ilościowych, bądź też jakościowych, należy przeprowadzić prognozowania jego wartości dla warunków opisanych wyżej.

Służą temu zwykle techniki prognostyczne, np.:

– modele dyspersji zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym,

– modele rozprzestrzenienia się zanieczyszczeń w glebach,

– modele rozprzestrzenienia się zanieczyszczeń w wodach powierzchniowych i podziemnych,

– modele ekologiczne.

Raport oddziaływania na środowisko (ROS)

Jest to dokument sporządzony w formie pisemnej i graficznej zawierający opis przebiegu procesu OOS oraz wnioski, które w jego wyniku sformułowano (w literaturze ang. EIS, ES, wstępny – draft EIS (ES), końcowy – final EIS (ES), EIA).

 

Opiniowanie (weryfikacja) ROS to etap kontroli jakości w procesie OOS, na którym dochodzi do oceny poprawności sporządzania raportu oddziaływania na środowisko (ROS) z punktu widzenia wymagań formalnych, uwzględnienia wskazań i wytycznych sformułowanych na etapie ustalenia zakresu, prawidłowości zastosowanych metod badawczych, dokonanych obliczeń oraz przeprowadzonych wnioskowań. Istotną rolę odgrywa tu udział społeczeństwa (EIS review).

 

Proces OOS jest to:

• przebieg następujących po sobie i powiązanych przyczynowo etapów postępowania, prowadzącego do oszacowania, w formie ilościowej i/lub jakościowej, potencjalnych skutków zamierzonej działalności na środowisko przyrodnicze,
• przedstawienie sposobów redukujących ryzyko pojawienia się spodziewanych zagrożeń (zwykle EIA lub EA process, w USA także EIS process, NEPA process).

 

Zazwyczaj etapami procesu OOS są kolejno:

– kwalifikacja (selekcja) przedsięwzięć do OOS (screening),

– ustalenie zakresu OOS (scoping),

– studia podstawowe (baseline study),

– prognoza oddziaływań (impact evaluation),

– określenie środków łagodzących niekorzystne oddziaływania (mutigation measures),

– opracowanie raportu Oddziaływania na Środowisko, ROS (EIS lub ES preparation),

– opiniowanie ROS (EIS lub ES review),

– wydanie decyzji,

– monitoring,

– przegląd (analiza) porealizacyjna(a) (EIA audit lub auditing of impacts).

 

Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOS)

Jest to sformalizowany, systematyczny i kompleksowy proces oceny potencjalnych skutków środowiskowych wynikających z realizacji proponowanej strategii polityki, planu programu, a także ich rozwiązań wariantowych, łącznie z przygotowaniem pisemnego raportu zawierającego wnioski tej oceny, a następnie wykorzystanie tych wniosków w wiarygodnym społecznie procesie decyzyjnym.

 

Środki łagodzące

Są to działania, środki, których stosowanie ma na celu uniknięcie lub minimalizację potencjalnych oddziaływań.

Mogą polegać one na wykluczeniu inwestycji z realizacji, podjęcie rekultywacji, zastosowanie odpowiednich urządzeń lub rozwiązań technologicznych w celu zapobiegania i kompensowania emisji zanieczyszczeń, strat przyrodniczych lub społecznych.

 

System OOS:

– to skoordynowany układ różnych elementów, warunkujący i tworzący ramy funkcjonowania OOS (EIA system).

 

W skład systemu OOS wchodzą m.in.

– ogół przepisów prawnych dotyczących OOS,

– proces i procedury OOS,

– metody OOS,

– istniejący układ organizacyjno – instytucjonalny (np. odpowiednie władze, w tym Ministerstwa, PIOŚ, Komisje OOS, itp.).

 

Ryzyko środowiskowe

Właśnie ryzyko jest przedmiotem OOS. Żaden instytut naukowy ani indywidualny ekspert nie jest w stanie z całkowitą pewnością zagwarantować – mocą swego autorytetu – że określony stan ekologiczny będzie miał miejsce.

Dobrze przygotowana ekspertyza naukowa jest w stanie określić poziom ryzyka dla mieszkańców i środowisk ze strony określonych technologii czy inwestycji.

W demokratycznych społeczeństwach powinna istnieć ustawowo zagwarantowana procedura administracyjna, która umożliwiałaby transmisję wyników ekspertyz ekologicznych na język zrozumiały dla mieszkańców społeczności lokalnej lub innych grup społecznych, zainteresowanych żywotnie potencjalnymi zmianami sytuacji w ich środowisku.

 

OOS jako narzędzie ekorozwoju

Termin ekorozwój, będący połączeniem słów ekologia i rozwój, odnosi się do rozwoju społeczno – gospodarczego, w którym są uwzględniane kryteria ekologiczne. Oznacza to osiągnięcie harmonijnej współzależności człowieka i przyrody, a raczej harmonii społeczności z środowiskiem.

 

Można też rozumieć to jako relację nie destruktywną w warunkach osiągania pewnych celów gospodarczych drogą pewnych możliwości technologicznych.

 

W proponowanej polityce ekorozwoju Polski należy brać pod uwagę naturalne warunki przyrodnicze w taki sposób, aby sprzyjały one życiu mieszkańców.

 

Cele ekorozwoju to takie działania w ramach rozwoju społeczno – gospodarczego, które zapewniają:

– bezpieczne środowisko dla zdrowia ludzkiego,

– równowagę ekologiczną w podstawowych ekosystemach,

– niezbędne warunki odnowy biologicznych sił człowieka,

– możliwości dalszego rozwoju gospodarczego.

 

Narzędziem służącym realizacji tak rozumianych wymagań polityki ekorozwoju są oceny oddziaływania źródeł emisji na środowisko (OOS).

 

Istotą OOS jest określenie wpływu na środowisko każdej inwestycji z uwzględnieniem mierzalnych i niemierzalnych  skutków środowiskowych.

 

Etap identyfikacji polega na wskazaniu możliwego wpływu inwestycji na otoczenie.

Jest to jedynie wstępna ocena wpływu danego przedsięwzięcia na środowisko. W ramach identyfikacji dokonuje się wyboru, jakiego rodzaju skutki powinny być uwzględnione w ocenie. Bierze się pod uwagę warunki środowiskowe miejsca lokalizacji.

• jest to konfrontacja tego co będzie oddziaływało, z tym na co to oddziaływanie będzie skierowane;
• w wyborze lokalizacji istotne są różne czynniki, które mogą naruszyć poszczególne elementy środowiska. Można na tym etapie spróbować wstępnie ocenić natężenie oddziaływania.

 

Prognoza (II etap metody) opiera się na znanych metodach prognostyczno – modelowych. Opierają się one więc na symulacji przebiegu skutku w środowisku.

Prognozowanie dotyczy ustalonego parametru lub parametrów wskaźnikowych jakości rozważanego elementu.

• Jakość zastosowanej metody prognozowania zależy w dużej mierze od jakości danych wejściowych oraz od ich wiarygodności.
• Można też określić przewidywaną jakość danego elementu środowiska z prawdopodobieństwem jej wystąpienia – metoda probabilistyczna.

 

Część właściwa metody (III etap) obejmuje ocenę informacji, uzyskanej w wyniku poprzednich 2 etapów. Oceny tej dokonuje się różnymi metodami i technikami.

 

Wyróżnia się często następujące etapy oceny skutków wpływu projektowanej inwestycji na środowisko:

– opis proponowanej zmiany (inwestycji),

– opis istniejących i projektowanych cech środowiska,

– ocena prawdopodobnego oddziaływania na środowisko,

– porównanie z planami zagospodarowania, polityką i kontrolą dotyczącą środowiska,

– przegląd warunków proponowanej zmiany,

– przygotowanie nie technicznego podsumowania oceny.

 

Cechą charakterystyczną obecnego sposobu realizacji OOS jest analiza skutków środowiskowych z ekologicznego punku widzenia.

 

Kompleksowość ujęcia OOS jest nowością w stosunku do dotychczasowego, tradycyjnego uwzględniania komponentów środowiska ograniczonych do powietrza, wody i gleby.

 

Wyrazem wzrostu aktywności społeczeństw w zakresie domagania się wzrostu ich roli w procesie podejmowania decyzji jest powstanie wielkiej ilości organizacji pozarządowych (NGO’s – non-governmental organization).

 

Dla czasów obecnych charakterystycznymi są pozarządowe organizacje ekologiczne. Celem ich jest:

– ochrona środowiska przyrodniczego przed zniszczeniem i dewastacją,

– propagowanie proekologicznych metod życia i rozwoju.

 

Jest to wynik troski szerokich rzesz ludzi dotychczasowymi trendami rozwoju cywilizacyjnego i ich przekonaniem, że kwestie ekologiczne są zbyt słabo brane pod uwagę w procesie podejmowania decyzji gospodarczych.

 

Ruchy ekologiczne występują pod hasłami bezpośredniej i pośredniej ochrony środowiska poprzez zmianę:

– kierunku wzrostu gospodarczego,

– wykorzystania alternatywnych źródeł energii,

– zaprzestania nadmiernej chemizacji rolnictwa itp. dotychczasowych działań.

 

Ruchy te akcentują wartości:

– moralne,

– ekonomiczne,

– polityczne,

– społeczne, kulturowe i przyrodnicze.

 

EKOLOGIA STRACHU – zmierza się do wyeliminowania szkodliwych dla środowiska zachowań, pokazując, że dotychczasowy rozwój cywilizacyjny wiedzie ludzkość do fizycznej zagłady.

EKOLOGIA GŁĘBOKA – lansowanie nowego stylu życia, poszukiwanie nowych systemów wartości, innego stosunku człowieka do świata istot żywych, innych stosunków międzyludzkich.

EKOLOGIA ODPOWIEDZIALNOŚCI

 

Organizacje pozarządowe spełniają wieloraką rolę – od wywierania nacisku na inwestorów, przemysłowców i władze, przez edukację ekologiczną do opieki nad obszarami cennymi ekologicznie.

 

Administracja państwowa powinna czerpać wielorakie korzyści ze współpracy z organizacjami ekologicznymi. Aby było to możliwe muszą być spełnione różne postulaty a wśród nich:

– prawo NGO’s do występowania na drogę prawną tam, gdzie zostały naruszone prawa ekologiczne,

– instytucjonalizacja społecznego udziału w procesie podejmowania decyzji,

– nieograniczony dostęp do informacji ważnych z punktu widzenia ochrony środowiska.

 

Typy NGO

• Powstały w celu prowadzenia działalności długofalowej obejmującej wiele problemów ekologicznych, zmierzającej do zmiany zasad konstytuujących podstawowe sfery aktywności społeczeństwa konsumpcję, produkcję, podział.
• Powołane zostały do załatwienia jednej sprawy zlikwidowania konkretnego zagrożenia, ograniczone są zakresem działania do pewnego obszaru lub problemu.
• Grupy społeczne, które traktują problematykę ekologiczną jako okazję do propagowania swojej organizacji i dla zdobycia popularności i zwolenników.
• Organizacje i grupy społeczne, które udzielają wsparcia ruchom nakierowanym na realizowanie celów proekologicznych.

 

• Jednym z podstawowych celów OOS jest rozwiązywanie konfliktów społecznych związanych z lokalizowaniem inwestycji mogących pogorszyć warunki życia, stan środowiska czy wzbudzających społeczną kontrowersję.

 

• Głęboka nieufność do przemysłu i wykształcone nawyki wykształciły w ludziach odruch, który można nazwać IANUM – Inwestuj Ale Nie U Mnie.