Pierwszą pracą zawierającą zagadnienia sformalizowanej oceny oddziaływania na środowisko był artykuł M. S. Zakrzewskiego opublikowany w czasopiśmie „Człowiek i Środowisko” w 1997 roku w USA. Autor reprezentował w nim jedną z wielu metod OOS, zwaną macierzą Leopolda. Określa się ją jako macierz amerykańską, która opracowana była na początku lat 70-tych.

 

Zakrzewski powołuje się na Ustawę o Narodowej Polityce Ekologicznej (NEPA) z 1970 roku stwierdzając, że organa Rządu Federalnego przed podjęciem decyzji mają obowiązek przygotowania odpowiedniego raportu o wpływie projektowanej inwestycji na środowisko. Raport ten określa się mianem Environmental Impact Assessment (EIA) i przyporządkowuje się mu polską nazwę w brzmieniu – Ocena Wpływu na Środowisko (OWS).

 

Publikacja ta spowodowała szersze zainteresowanie problematyką OOS w Polsce w następnych latach i znacząco wpłynęła na ukształtowanie się modelu OOS w naszym kraju.

 

Metoda OWS została rozwinięta w Oddziale Katowickim Instytutu Kształtowania Środowiska na początku lat osiemdziesiątych. Instytut ten wspólnie ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO), dotyczący (?) praktycznych zastosowań OOS na obszarze Górnego Śląska i regionu legnicko – głogowskiego. Wyniki prowadzonych prac przyczyniły się do opracowania rekomendacji sposobu wprowadzenia formalnego systemu OOS w Polsce (1988 r.).

 

Metoda OWS jednak nie została nigdy wdrożona.

      Ze studiów literaturowych wynika, że podejmowano liczne próby wykonywania analiz wpływu wielkich inwestycji, zarówno projektowanych jak też istniejących, na środowisko. Trudno jednak się zorientować, co konkretnie rozumiano pod pojęciem OWS w owych czasach: metodę, ekspertyzę a może wieloetapowy proces i procedury.

 

Pewne formy OOS zostały wprowadzone do polskiego systemu prawnego w 1980 roku wraz z ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska.

 

W 1989 roku termin opinia (OWS) został zastąpiony terminem ocena (OOS).

 

Zmianę tą należy wiązać z poczynionymi poprawkami w odpowiednich aktach legislacyjnych w latach 1989-90 i konsekwentnym stosowaniem nowego nazewnictwa w kolejnych przepisach prawnych. W 1990 roku wraz z Zarządzeniem ministra wymagania objęły zarówno obiekty istniejące jak i projektowane.

 

Przepisy prawne dotyczące OOS, które do tego czasu ukazały się w Polsce, nie definiowały używanych pojęć i terminów.

 

Są wśród nich takie hasła jak:

• ocena oddziaływania na środowisko,
• oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie,
• krótkotrwałe, długotrwałe,
• odwracalne, nieodwracalne,
• metody oceny,
• wpływ na środowisko i zdrowie ludzi.

Częsta niejednoznaczność pojęć prowadzić może do wielu kontrowersji.

Treść pojęcia OOS zmienia się, ewoluuje od momentu swojego pojawienia się w polskim słownictwie, czyli od lat siedemdziesiątych.

To co dawniej nazywano metodą, ekspertyzą dzisiaj zaczyna być postrzegane w szerszych kategoriach, mianowicie jako: proces, procedury, narzędzie planowania i gospodarowania środowiskiem przyrodniczym.

Charakterystyczną cechą tego typu ocen, jest ich sformalizowany, kompleksowy, interdyscyplinarny i utylitarny charakter. OOS na poziomie polityki, planów i programów, określana czasami jako strategiczna OOS (SOOS), jest relatywnie nowym zjawiskiem w świecie.

Amerykańska NEPA (National Environmental Policy Act) zawiera wymagania w tym zakresie lecz nie była tak jak OOS należycie egzekwowana. Agencja Ochrony Środowiska USA (EPA) już w latach 1979-1989 przygotowała 320 takich raportów. Prawdopodobnie najlepszy funkcjonujący system ocen strategicznych na świecie funkcjonuje w USA w stanie Kalifornia.

Podobieństwem jest to, że składa się na nie pewien logiczny tok postępowania o charakterze proceduralnym.

W trakcie OOS oceniany jest wpływ określonego zamierzenia na środowisko.

Celem SOOS jest często ocena środowiska przyrodniczego z punktu widzenia możliwości pełnienia przez nie określonych funkcji.

Oceny strategiczne są bardziej ogólne i adresowane do określonych obszarów geograficznych lub też sektorów gospodarki, nie zaś pojedynczych propozycji inwestycyjnych.

Zarówno OOS jak i SOOS powinny przyczynić się do aktywnego kształtowania procesu decyzyjnego oraz pomagać w wyborze najkorzystniejszych opcji przyrodniczych, społecznych i ekonomicznych.

Aby w efektywny sposób spełnić to zadanie oceny te nie mogą być traktowane tylko jako pisemne ekspertyzy ekologiczne.

Podejście takie wynika z analizy dotychczasowych doświadczeń, szczególnie międzynarodowych.

W dyrektywie UE z 1997 roku w ocenach strategicznych użyto dwóch terminów environment al assessment (EA) – wieloetapowa procedura, environemental statement (ES) – raport.

Jak widać ES oznacza dokument – raport, który powstaje podczas wieloetapowej procedury (environment al assessment (EA)) oceny skutków wpływu określonego planu lub programu na środowisko przyrodnicze.

W Polsce kształtowanie koncepcji SOOS nawiązuje w pewnym sensie do rozwoju OOS. OOS początkowo traktowana była jako ekspertyza zaś dzisiaj rozumiana jest nieco szerzej.

OOS przechodzi także tego typu przeobrażenia. Przykładowo, prognoza skutków wpływu ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na środowisko jest aktualnie specyficznym dokumentem, lecz w przyszłości będzie rozbudowywana.

Instytucja SOOS znajdzie zastosowanie przy formułowaniu i wdrażaniu wielu dokumentów o charakterze polityki, planów i programów.

Realizacja SOOS może pociągnąć za sobą potencjalne, znaczące skutki przyrodnicze.