Серпень 2015

Słownik wybranych pojęć z zakresu OOŚ

Analiza porealizacyjna:

Są to studia i badania mające na celu porównanie charakteru i/lub wielkości prognozowanych oddziaływań zidentyfikowanych i opisanych w raporcie OOS z oddziaływaniami, które pojawiły się w rzeczywistości, po realizacji konkretnego przedsięwzięcia (EIA audit, auditing of impacts, audit of impacts).

 

Wyniki tych badań mogą być pomocne przy:

  • określaniu stopnia poprawności metod prognostycznych,
  • trafności wyboru środków minimalizujących negatywne oddziaływania,
  • weryfikacji stosowanych metod oceny,
  • podejmowaniu wcześniej kroków przeciwdziałających nieprzewidzialnych zagrożeń środowiska.

 

Analiza porealizacyjna zapobiega powielaniu ewentualnych błędów oraz pozwala na lepsze rozpoznanie interakcji zachodzących w środowisku przyrodniczym. W rezultacie przyczynia się do podnoszenia jakości procesu OOS. Kluczową rolę odgrywa tu monitoring implementacyjny i monitoring oddziaływań.

 

Monitoring w OOS

Są to pomiary i ewidencjonowanie cech i parametrów o charakterze przyrodniczym, społecznym i ekonomicznym związanych z oddziaływaniami określonej inwestycji.

W 1997 roku Malone określił, że chodzi tu o kontrolę oddziaływań kumulatywnych, kontrolę efektywności zastosowanych środków łagodzących, sprawdzaniu, czy zasady zrównoważonego rozwoju są zintegrowane z procesem OOS.

W 1995 roku Wood wydzielił dwa rodzaje monitoringu:

  • implementacyjny – jego zadanie polega na kontroli realizacji inwestycji i porównaniu oraz konstrukcyjnych z ustaleniami zawartymi w wydanych pozwoleniach (decyzjach) i zatwierdzonej dokumentacji projektowej
  • oddziaływań – pomiar wielkości i intensywności oddziaływań, związanych z realizacją i funkcjonowaniem inwestycji.

 

Ocena oddziaływania na środowisko (OOS)

Jest to wieloetapowy proces, zintegrowany z cyklem inwestycyjnym, polegający na:

  • określeniu potencjalnych, znaczących konsekwencji planowanych przedsięwzięć dla środowiska przyrodniczego i kulturowego, zdrowia ludzkiego,
  • określeniu walorów społeczno – ekonomicznych.

 

Efektywnym wykorzystaniu zgromadzonych w jego trakcie informacji podczas podejmowania decyzji.

Przygotowanie raportu oddziaływania na środowisko (ROS) stanowi jeden z elementów procesu OOS.

Według Smitha OOS to proces planowania środowiskowego stanowiący podstawę zarządzania i gospodarowania zasobami przyrodniczymi w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.

W nomenklaturze angielskojęzycznej najczęściej znany jest pod nazwami:

  • EIA – Environmental Impacts Assessment
  • EIA – Environmental Impact Analysis
  • EA – Environmental Assessment
  • EIS – Environmental Impact Statment.

 
Продовжувати читання

Geneza i rozwój terminologii OOŚ

Pierwszą pracą zawierającą zagadnienia sformalizowanej oceny oddziaływania na środowisko był artykuł M. S. Zakrzewskiego opublikowany w czasopiśmie „Człowiek i Środowisko” w 1997 roku w USA. Autor reprezentował w nim jedną z wielu metod OOS, zwaną macierzą Leopolda. Określa się ją jako macierz amerykańską, która opracowana była na początku lat 70-tych.

 

Zakrzewski powołuje się na Ustawę o Narodowej Polityce Ekologicznej (NEPA) z 1970 roku stwierdzając, że organa Rządu Federalnego przed podjęciem decyzji mają obowiązek przygotowania odpowiedniego raportu o wpływie projektowanej inwestycji na środowisko. Raport ten określa się mianem Environmental Impact Assessment (EIA) i przyporządkowuje się mu polską nazwę w brzmieniu – Ocena Wpływu na Środowisko (OWS).

 

Publikacja ta spowodowała szersze zainteresowanie problematyką OOS w Polsce w następnych latach i znacząco wpłynęła na ukształtowanie się modelu OOS w naszym kraju.

 

Metoda OWS została rozwinięta w Oddziale Katowickim Instytutu Kształtowania Środowiska na początku lat osiemdziesiątych. Instytut ten wspólnie ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO), dotyczący (?) praktycznych zastosowań OOS na obszarze Górnego Śląska i regionu legnicko – głogowskiego. Wyniki prowadzonych prac przyczyniły się do opracowania rekomendacji sposobu wprowadzenia formalnego systemu OOS w Polsce (1988 r.).

 

Metoda OWS jednak nie została nigdy wdrożona.

      Ze studiów literaturowych wynika, że podejmowano liczne próby wykonywania analiz wpływu wielkich inwestycji, zarówno projektowanych jak też istniejących, na środowisko. Trudno jednak się zorientować, co konkretnie rozumiano pod pojęciem OWS w owych czasach: metodę, ekspertyzę a może wieloetapowy proces i procedury.

 

Pewne formy OOS zostały wprowadzone do polskiego systemu prawnego w 1980 roku wraz z ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska.

 

W 1989 roku termin opinia (OWS) został zastąpiony terminem ocena (OOS).

 

Zmianę tą należy wiązać z poczynionymi poprawkami w odpowiednich aktach legislacyjnych w latach 1989-90 i konsekwentnym stosowaniem nowego nazewnictwa w kolejnych przepisach prawnych. W 1990 roku wraz z Zarządzeniem ministra wymagania objęły zarówno obiekty istniejące jak i projektowane.

 

Przepisy prawne dotyczące OOS, które do tego czasu ukazały się w Polsce, nie definiowały używanych pojęć i terminów.

 

Są wśród nich takie hasła jak:

  • ocena oddziaływania na środowisko,
  • oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie,
  • krótkotrwałe, długotrwałe,
  • odwracalne, nieodwracalne,
  • metody oceny,
  • wpływ na środowisko i zdrowie ludzi.

Częsta niejednoznaczność pojęć prowadzić może do wielu kontrowersji.

Treść pojęcia OOS zmienia się, ewoluuje od momentu swojego pojawienia się w polskim słownictwie, czyli od lat siedemdziesiątych.

To co dawniej nazywano metodą, ekspertyzą dzisiaj zaczyna być postrzegane w szerszych kategoriach, mianowicie jako: proces, procedury, narzędzie planowania i gospodarowania środowiskiem przyrodniczym.

Charakterystyczną cechą tego typu ocen, jest ich sformalizowany, kompleksowy, interdyscyplinarny i utylitarny charakter. OOS na poziomie polityki, planów i programów, określana czasami jako strategiczna OOS (SOOS), jest relatywnie nowym zjawiskiem w świecie.

Amerykańska NEPA (National Environmental Policy Act) zawiera wymagania w tym zakresie lecz nie była tak jak OOS należycie egzekwowana. Agencja Ochrony Środowiska USA (EPA) już w latach 1979-1989 przygotowała 320 takich raportów. Prawdopodobnie najlepszy funkcjonujący system ocen strategicznych na świecie funkcjonuje w USA w stanie Kalifornia.

Podobieństwem jest to, że składa się na nie pewien logiczny tok postępowania o charakterze proceduralnym.

W trakcie OOS oceniany jest wpływ określonego zamierzenia na środowisko.

Celem SOOS jest często ocena środowiska przyrodniczego z punktu widzenia możliwości pełnienia przez nie określonych funkcji.

Oceny strategiczne są bardziej ogólne i adresowane do określonych obszarów geograficznych lub też sektorów gospodarki, nie zaś pojedynczych propozycji inwestycyjnych.

Zarówno OOS jak i SOOS powinny przyczynić się do aktywnego kształtowania procesu decyzyjnego oraz pomagać w wyborze najkorzystniejszych opcji przyrodniczych, społecznych i ekonomicznych.

Aby w efektywny sposób spełnić to zadanie oceny te nie mogą być traktowane tylko jako pisemne ekspertyzy ekologiczne.

Podejście takie wynika z analizy dotychczasowych doświadczeń, szczególnie międzynarodowych.

W dyrektywie UE z 1997 roku w ocenach strategicznych użyto dwóch terminów environment al assessment (EA) – wieloetapowa procedura, environemental statement (ES) – raport.

Jak widać ES oznacza dokument – raport, który powstaje podczas wieloetapowej procedury (environment al assessment (EA)) oceny skutków wpływu określonego planu lub programu na środowisko przyrodnicze.

W Polsce kształtowanie koncepcji SOOS nawiązuje w pewnym sensie do rozwoju OOS. OOS początkowo traktowana była jako ekspertyza zaś dzisiaj rozumiana jest nieco szerzej.

OOS przechodzi także tego typu przeobrażenia. Przykładowo, prognoza skutków wpływu ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na środowisko jest aktualnie specyficznym dokumentem, lecz w przyszłości będzie rozbudowywana.

Instytucja SOOS znajdzie zastosowanie przy formułowaniu i wdrażaniu wielu dokumentów o charakterze polityki, planów i programów.

Realizacja SOOS może pociągnąć za sobą potencjalne, znaczące skutki przyrodnicze.

Ocena oddziaływania na środowisko

Rozwój OOS w określonym państwie determinowany jest zwykle takimi czynnikami jak:

  • kształt obowiązującego systemu polityczno – ekonomicznego;
  • ramy prawne i organizacyjne;
  • struktury administracyjne;
  • systemy wartości;
  • tradycje;
  • wzorce kulturowe wynalezione i reprezentowane w społeczeństwie;
  • powiązania i zobowiązania międzynarodowe;
  • stan nauki i techniki;

W Polsce na podstawie źródeł pisanych można wydzielić cztery okresy dotyczące OOS.

Głównymi kryteriami ich wprowadzenia były:

  • uregulowania prawne,
  • zaawansowanie prac badawczych,
  • stosowanie OOS w praktyce.

OOS to jeden z elementów ochrony środowiska; wiąże się z przygotowaniem dokumentów i wydawaniem decyzji, które mają wpływ na państwo (jego ekonomię). Różnice w działaniu tego prawa w różnych państwach.  Polska jako członkowie UE  jesteśmy zobowiązani do przestrzegania Dyrektywy Ocenowej – ramy określone w sposób ogólny dla wszystkich, szczegóły określane przez państwa indywidualnie, ale tak by zgadzały się z prawem unio europejskim.

 I OKRES – lata 70-te

W tym okresie po raz pierwszy pojawiły się w Polsce publikacje dotyczące OOS.

W ramach współpracy z Programem Środowiskowym Narodów Zjednoczonych z Światową Organizacją Zdrowia zainicjowano prace badawcze oraz podjęto próby zastosowania wybranych metod OOS.

Prawo wodne, Rozporządzenie Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska w tym okresie były zbyt ogólne i nie precyzowały zasad oraz metod sporządzania opracowań o skutkach przyrodniczych określonych zamierzeń inwestycyjnych.

 II OKRES – lata 1980-89

W 1980 roku uchwalono nowatorską jak na owe czasy ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska, w 1984 r. ukazały się przepisy o planowaniu przestrzennym.

Wymieniono po raz pierwszy kto jest uprawniony do sporządzenia OPINII co do oddziaływania inwestycji lub obiektu budowlanego, albo zespołu obiektów na środowisko – była to lista ekspertów (rzeczoznawców) określona przez Ministra.

W 1989 – nowelizacja ww ustawy, wówczas ,,opinia wpływu na środowisko” została zastąpiona innym terminem ( nie zdążyłam zapisać, ale chyba to już było OOS).

 III OKRES – lata 90

  • zarządzenie w kwietniu 1990 w sprawie inwestycji szczególnie szkodliwych oraz warunków jakim powinna odpowiadać sporządzana przez rzeczoznawcę ocena: ,,Ocena oddziaływania inwestycji obiektów budowlanych na środowisko”;
  • był to I-szy akt prawny, w którym podjęto próbę unormowania OOS. Jednoczesna intensyfikacja badań, próba dostosowania polskich przepisów do wymagań legislacyjnych obowiązujących w EWG;
  • zaczęło wychodzić pierwsze czasopismo dotyczące OOS;

IV OKRES – lata 1995-98

W połowie 1995 roku nastąpiła zmiana przepisów dotyczących OOS (maj 1995), w związku z przyjęciem nowych ustaw:

  • o zagospodarowaniu przestrzennym,
  • prawo budowlane,
  • płatne autostrady,
  • prawo geologiczne i górnicze,
  • ochrona gruntów rolnych, leśnych i innych.

W nawiązaniu do międzynarodowych regulacji prawnych (np. Dyrektywa 97/11/EC) silnie zasygnalizowano potrzebę głębokich zmian w obowiązujących przepisach.

U podstawy zmian leżało postrzeganie OOS w kategoriach wieloetapowej procedury nie zaś tylko pisemnej ekspertyzy.

W styczniu 1997 roku Polska ratyfikowała Konwencję z Espoo (Finlandia) o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście trans granicznym.

W praktyce jednak zarówno prognoza jak i OOS oznaczały wciąż jedynie specyficzne ekspertyzy ekologiczne. Reforma administracyjna państwa po 1999 roku otworzyła nowy udział w funkcjonowaniu systemu OOS w Polsce. Kompetencje Ministra przejmuje administracja wojewody. Sprawami inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska, zajmuje się powiatowy inspektorat sanitarny. Nakłada się obowiązek informowania społeczeństwa o wpływie na środowisko i zdrowie danej inwestycji.